چرا در آيات قرآن كريم، عذاب «اليم» براي منافقان و عذاب «عظيم» براي كافران بيان شده است؟
پاسخ
«أليم» به معناي «مؤلم» (=دردناك)، 72 بار در قرآن به شكلهاي مختلف «أليم» و «الأليم» و «أليماً» آمده است كه در اين موارد 70 مرتبه وصف براي عذاب قرار گرفته است، و در برخي از آيات، وصف عذاب منافقين قرار گرفته است؛ مانند: و لهم عذاب اليم بما كانوا يكذبون، … و براي آنان (منافقان) به‌خاطر دروغگوئي آنان عذابي دردناك است(بقره/10). و منهم الذين يؤذون النبي… لهم عذاب اليم، و از منافقان كساني‌اند كه پيامبر را مي‌آزارند… براي آنان است عذابي دردناك (توبه/61. الذين يلمزون المطوّعين من المؤمنين في الصدقات… و لهم عذاب اليم، آن كساني [از منافقين] كه از انفاق كنندگان از مؤمنين كه انفاقهاي مستحبي مي‌كنند، عيب‌جوئي مي‌كنند… و براي آنان است عذابي دردناك(توبه/79).
اما «اليم» در برخي از آيات وصف عذاب كافران نيز قرار گرفته است؛ مانند:…و للكافرين عذاب اليم،… و براي كافران است عذابي دردناك(بقره/104). …ليمسّ الذين كفروا منهم عذاب اليم، … آنان را كه كفر ورزيدند عذابي دردناك خواهد رسيد(مائده/73). … و بشّر الذين كفروا بعذابٍ اليم،… و مژده بده به كساني كه كافر شدند به عذاب دردناك(توبه/3). …و للكافرين عذاب اليم،…. و براي كافران عذابي دردناك است(مجادله/4). و گاه وصف عذاب تعدي كنندگان از قانون قصاص واقع شده؛ مانند: يا ايها الذين آمنوا كتب عليكم القصاص… فمن اعتدي بعد ذالك فله عذاب اليم، اي كساني كه ايمان آورده‌ايد بر شما حكم قصاص واجب شده… پس هركس از اين حكم تجاوز كند، براي او است عذابي دردناك…. (بقره/178).
واژة «عظيم» به معناي بزرگ، 107 بار در قرآن (به صورت عظيم و عظيماً) آمده است كه در بسياري از موارد، وصف عذاب واقع شده، كه در برخي از آن موارد، وصف عذاب منافقين قرار گرفته است؛ مانند: و ممن حولكم من الاعراب منافقون و من اهل المدينه مردوا علي النفاق… ثم يردون الي عذاب عظيم، از ميان اعراب باديه نشين كه اطراف شما هستند، جمعي منافقند و از اهل مدينه [نيز] گروهي سخت به نفاق پاي‌بندند… سپس به سوي مجازات بزرگي [در قيامت] فرستاده مي‌شوند(توبه/101). ان الذين جاؤا بالإفك عُصبة منكم… و الذي تولي كبره منهم له عذاب عظيم، آن عده [از منافقان] كه آن تهمت بزرگ را عنوان كردند، گروهي از شما بودند… و از آنان، كسي كه بخش مهمي از آن تهمت را بر عهده داشت، عذاب بزرگي براي او است(نور/11). و در برخي از موارد وصف عذاب كافران آمده است.
با سير اجمالي درمي‌يابيم كه اين دو «اليم و عظيم» همانند ديگر اوصاف عذاب، براي بيان شدت عذابهاي آخرت است، همان‌گونه كه وصفِ عذاب به «مهين» (=خواركننده) نيز اين چنين است. مثلاً در مورد عذاب كافران آمده است: …و للكافرين عذاب مهين، و براي كافران عذابي خوار كننده است(مجادله/5). و در عذاب منافقان نيز مي‌خوانيم: اتخذوا ايمانهم جنة فصدّوا عن سبيل الله فلهم عذاب مهين، آنها سوگند خود را سپري قرار دادند و مردم را از راه خدا باز داشتند. پس براي آنان عذابي خوار كننده است(مجادله/16).
بنابراين، گرچه عذاب منافقان سخت‌تر از عذاب كافران است؛ چراكه خداوند مي‌فرمايد: ان المنافقين في الدرك الاسفل من النار، منافقان در پس ترين جايگاه جهنم قرار دارند…(نساء/145). اما در اوصاف عذاب، بين عذاب كافران و منافقان تفاوتي وجود ندارد، و اوصاف «اليم»، «عظيم»، «مهين» و… در عذابهاي هردو گروه به كار رفته است.
منبع:
عذاب اليم براي منافقان و عذاب عظيم براي كافران
منبع: دفتر پاسخ به پرسشهای قرآنی مرکز آموزش تخصصی تفسیر و علوم قرآن حوزه علمیه قم، تاریخ انتشار : 1393/12/7
آخرین نظرات