علل گرايش جامي به شرح کافيه
شايد جامي به سه دليل به شرح کافيه روي آورده است:
1- از پايان قرن هشتم هجري تا اوايل قرن دهم، تدوين کتاب‌ها در صرف و نحو عربي در ايران رونق يافت و براي تسهيل در امر فراگيري زبان و ادبيات عربي نگارش حواشي بر آثار علماي پيشين، گسترش يافت.
2- از زمان سيبويه، ابو علي فارسي و ابوالقاسم زجّاجي، مسائل نحوي به صورت موجز و مختصر بيان شده بود و اين گونه مسائل احتياج ملزم به شرح و تفصيل داشت. (صفا: 1365: 4/115)
3- با افول ستارة عمر استادان در قرن نهم، کار سخنوري بدست کساني افتاد که بهرة غالب آن‌ها از فنون ناچيز بود و از اواسط قرن نهم به بعد نميتوان نويسندهاي را يافت که به شيوة قدما کار کرده و از فنون مختلف ادب توشهاي اندوخته باشد مگر جامي که جامع علوم و فنون در عصر خود بود و قوت طبع سليم را با رنج کسب و تحصيل علم همراه ساخت. (همان: 156)
علاوه بر اين، شرايط تاريخي و تحولات منطقهاي را در گرايش نويسندگان به شرحنويسي و حاشيه نويسي ميتوان مؤثر دانست. به طوري که پس از سقوط امويان و آغاز خلافت عباسيان به سبب نفوذ ايرانيان در دستگاه خلافت، روح آداب و رسوم و فرهنگ فارسي در زندگي عباسيان اثر گذاشت، و علم صرف و نحو با وجود اين که با مايههاي اصيل عربي، زاده شده بود، از اين دوران به بعد توسط مغزهاي متفکري که با نظام علمي و منطقي معارف بيگانه، تقويت ميشدند به سر حد تکامل رسيد، اما اين حرکت و بالندگي در زمينة علم و ادب با سقوط بغداد به دست مغولان بسيار کند و به سوي خمودي روي نهاد، از اين رو زبان و ادبيات عربي مورد تهديد جدي قرار گرفت و مغولان کتابخانهها و مراکز علمي را به آتش کشيدند و صاحب نظران علمي و فرهنگي را کشتند. اين تغييرات باعث شد که عمده فعاليت پژوهشگران، در زمينة شروح مختلف و حاشيه نويسي آثار مختلف علمي باشد که در اين مجال، کتاب‌هاي معتبر صرف و نحو عربي مانند: «مغني اللبيب» و «الفيه» ابن مالک و «کافيه و شافيه» ابنالحاجب، مورد شرح و حاشيه نويسي قرار گرفت.
همچنين در زمينة صرف و نحو، دفترهايي به زبان پارسي و حتي منظومه‌هايي به زبان فارسي در ذکر قواعد زبان عربي معمول اهل زمان گشت، چنان که در آغاز اين دوران، ميرسيّد شريف جرجاني کتاب «صرف مير» را براي نوآموزان به پارسي تدوين کرد. بعيد نيست جامي که در اين عصر زندگي ميکرده است تحت تأثير شرايط زماني و مکاني و تاريخي قرار داشته است، و به شرح کافيه ابنالحاجب روي آورده است.
آخرین نظرات