مثل های قرآنی:
پیک آشتی44
«ولا تستوی الحسنة ولا السّیئة إدفع بالّتی هی أحسن فإذا الّذی بینک و بینه عداوة کأنّه ولی حمیم» (سوره فصّلت، آیه 34)
هرگز نیکی و بدی یکسان نیست، بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهد دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است.بدی گرچه کردن توان با کسی چو نیکی کنی بهتر آید بسی
1مثل های قرآنی دو گونه اند: 1. مثلهای مستقیم 2. مثلهای غیر مستقیم، مثل فوق از گونه دوّم است که به تمثیل برخورد و مواجهه نیکو و تأثیر اعجاز آمیز آن در تغییر رفتار طرف مقابل و حتّی تبدیل شدن دشمن به دوست صمیمی، می پردازد.
توضیح واژگان و مفردات آیه فوق:
حسنه: خوبی.
سیئه: بدی
إدفع بالّتی هی أحسن: به بهترین طریق دفع کن (به بهترین وجه برخورد کن)
عداوة: دشمنی
ولی: دوست
حمیم: آب داغ و سوزان، و در اینجا کنایه از دوست صمیمی و گرم است.
بدی را بـدی سهل بـاشد جـز اگر مردی أحسن إلی من أساء2
فتوّت و جوانمردی از فضائل بزرگ اخلاقی است که هم دین و هم اخلاق شدیدا به آن اهمیت می دهند، یکی از مصادیق و زیر مجموعه این خصلت فوق العاده، زیبایی اخلاقی، خوشرفتاری و نیک بر خوردی با دشمن و رقیب و طرف مقابل است.
قرآن شریف در سوره های فصّلت (آیه۳۴) و مؤمنون (آیه 96) توصیه می کند که حتّی در مقابله با بدی و دشمنی و بدان و دشمنان نیز به بدی مقابله نکنید، بلکه با برخوردهای سنجیده و رفتار حَسَن به آنها پاسخ دهید و مقابله کنید، إدفع بالّتی هی أحسن، به طریقه أحسن برخورد کنید و بدی را دفع کنید، این تعبیر از لطافت بالایی برخوردار است، چون ضمن دستور دفع بدی و دشمنی به احسان و خوبی، اشاره به آن دارد که احسان و خوبی و خوشرفتاری است ، که می تواند بدی ها و دشمنیها را برطرف کند و از بین ببرد، و لذا است که بدنبال آن فرمود: «فإذا الّذی بینک و بینه عداوة کأنّه ولی حمیم» یعنی بناگاه می بینی که دشمنی به دوستی تبدیل شد و دشمنِ جانی چو دوستِ گرم و صمیمی گردیده است .
تیغ حـلم از تیغ آهـن تیـز تـر بل زصد لشگر ظفر انگیز تر3
«از محبّت خارها گل می شود»:آدمی تشنه محبّت است، از بَدو تا ختم، از نوزادی تا پیری، و حتّی از جنینی تا بعد از مرگ، می خواهد که همه چیز و همه کس با او مهربان باشد و به او محبّت کند، و از این رو، از نا مهربانی و نا مهربانان می رنجد و می گریزد، کیست که اینگونه نیست؟! انسان با محبّت سرشته شده است، رسول گرامی اسلام فرمودند:«جُلبَت القلوب علی حبّ من أحسن إلیها و بغض من أساء إلیها»دل ها به محبّت کسانی که به آنها نیکی می کنند سرشته شده است، چنانکه به بغض کسانی که به آنها دشمنی می کنند نیز».4
انسان علاوه بر آنکه تشنه محبّت است، اسیر آن نیز هست، محبّت روح و جان انسان را تسخیر می کند، ما به محبّت به دیگران می توانیم در اعماق دل آنان نفوذ کنیم، چنانکه آنها با محبّت خویش دل های ما را تسخیر می کنند، امیر المؤمنین علی فرمودند:«انسان بنده احسان است. احسان و محبّت، انسان را چونان عبد و بنده می سازد.»5
خوشرفتاری و بخصوص رفتارهای محبّت آمیز، دیگران را وادار به تواضع و تسلیم و احترام متقابل می کند، خصوصاً در مواردی که طرف مقابل در انتظار برخوردهای تند و خشن است.در تفسیر نمونه آمده است: «به هنگام فتح مکّه که نه تنها دشمنان، بلکه دوستان انتظار انتقام جویی شدید مسلمین و به راه انداختن حمّام خون در آن سرزمین کفر و نفاق و کانون دشمنان سنگدل و بی رحم را داشتند و حتّی بعضی از پرچمداران سپاه اسلام در آن روز رو به سوی ابو سفیان کرده و شعار «الیوم یوم الملحمة… امروز روز انتقام و روز از بین رفتن احترام نفوس و اموال، و روز ذلّت و خواری قریش است» سر دادند. پیغمبر گرامی اسلام با جمله «إذهبوا فأنتم الطّلقاء، بروید همه آزادید» همه را مشمول عفو خود قرار داد و رو به سوی ابوسفیان کرد و شعار انتقامجویانه را به این شعار محبت آمیز تبدیل فرمود:«ألیوم یوم المرحمة…، امروز روز رحمت است، امروز روز عزّت قریش است»، همین عمل چنان طوفانی در سرزمین دل های مکّیان مشرک بر پا کرد که به گفته قرآن: «یدخلون فی دین اللّه أفواجاً؛ فوج فوج مسلمان شدند و آیین اسلام را با جان و دل پذیرا گشتند».6
چـنین اسـت آییـن نیـکـان چـنین چنین شان سرشته است جان آفرینبـه نیکـان اگـر بـد کنی صـد هـزار دگـر شان به دل بر زنی همچـو مـاربـه جــای تـو فـرجـام نیکی کـنند قـلـم را بــه کــردار تــو بـر زنـنـد7
و چه صادق است سخن امام صادق که «خوشرفتاری آهن ربای دوستی و مودّت است».8
استاد شهید مطهّری در «سیره ائمه اطهار» می نویسند:«زین العابدین پیک محبّت بود…. هر جا بی کسی را می دید، هر جا غریبی را می دید، فقیر و مستمندی را می دید، کسی را می دید که دیگران به او توجّه ندارند به او محبّت می کرد، او را نوازش می کرد، به خانه خودش می آورد، روزی یک عدّه جذامی را دید، از اینها دعوت کرد، اینها را به خانه خود آورد و در خانه خود از اینها پرستاری کرد.»9
خوشرفتاری نوعی محبّت به دیگران است و محبّت است که محبّت می زداید، چنانکه لجاجت، کینه توزی و عداوت را به ارمغان می آورد و نتیجه ای جز ذلّت و خواری در پی ندارد، و خداوند در قرآن صریحاً به پیامبرش دستور می دهد که بدی ها را به نیکی پاسخ دهد نه به بدی.البته تذکّر این نکته ضروری است که این فرمول در همه موارد جواب نمی دهد و قرآن از پیامبر و مؤمنین نخواسته است که در تمامی موارد به این فرمول عمل کنند، بلکه از آنان خواسته است که در مواردی که این معادله پاسخ می دهد به آن عمل کنند، و در مواردی که پاسخ نمی دهد به شیوه های دیگری متوسّل شوند و البته آن موارد، موارد نادر و اندکی است و شیوه کار در غالب موارد همان است که قرآن در سوره های فصّلت و مؤمنون فرمود.
کم مباش از درخت سایه فکن هر که سنگت زند ثمر بخشش
1. اسدی.
2. سعدی.
3. مولوی .
4. بحار الانوار، ج 77، ص140 .
5. غرر الحکم،
6. تفسیر نمونه، ج 20، ص 282 .
7 . فردوسی .
8. بحار الانوار، ج 78، ص 269.
۹ . سیره ائمه اطهار، ص 112.
منبع :مجله بشارت آذر و دی 1382، شماره 38
آخرین نظرات