سبک زندگی
مباحث عملی سبک زندگی اسلامی - ایرانی سبک زندگی در رابطه انسان و خداوند متعال (دینداری و سلوک معنوی) دعا برای کوتاهی عمر توأم با گناه و طول عمر بدون گناه
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم
«رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی »
بحث این جلسه راجع به فرازی از یکی از دعاهای صحیفۀ سجادیه است. صحیفۀ سجادیه یا همان زبور اهل بیت«سلام الله علیهم»، از نورانیّت خاصی برخوردار است.
امام سجاد«سلام الله علیه» در دعایی که به نام دعای مکارم الاخلاق مشهور شده و حاوی مضامین بلند عرفانی، اخلاقی و تربیتی است، پس از چندین دعای ارزشمند، می فرمایند: «وَ عَمِّرْنی ما کانَ عُمْری بِذْلَةً فی طاعَتِکَ، فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ قَبْلَ أَنْ یَسْبِقَ مَقْتُکَ إِلَیَّ اَوْ یَسْتَحْکِمَ غَضَبُکَ عَلَیَّ»[1]
یعنی خدایا! مرا تا وقتی زنده بدار که عمرم در طاعت تو به کار می رود، و اگر قرار است عمر من چراگاه شیطان شود، جانم را بستان، قبل از آنکه مورد خشم و غضب تو باشم.
در واقع آن حضرت با بیان عبارت «فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ»، می فرمایند: خدایا! اگر بناست من آدم گناه کاری باشم، هرچه زودتر من را از این دنیا ببر، هرچه زودتر بمیرم تا عمر من چراگاه شیطان نشود.
همۀ ما باید به این جمله اهمیّت بدهیم. حضرت امام خمینی«قدّس سرّه» بعضی اوقات می فرمودند: اگر بنا باشد یک پست و مقامی داشته باشید، امّا فاسق باشید، فاجر باشید، از خدا بخواهید قبل از این که به این پست و مقام برسید، بمیرید که خیلی بهتر است.
انصافاً دعای خوبی است. اگر قرار است انسان در آخر عمر به مقام و ریاستی دست یابد، شهرت به سزایی پیدا کند، امّا آن شهرت او را جهنّمی کند، معلوم است به آن شهرت نرسد چقدر خوب است یا اگر بمیرد چقدر خوب تر است!
به تجربه اثبات شده است عمری که در آن زندگی انسان توأم با گناه باشد، آن عمر و آن زندگی بی برکت است، بی رونق است و به غیر از وزر و وبال چیزی ندارد. پس کسی که مثلاً به غیبت کردن عادت کرده، کسی که دروغ برایش عادی است، کسی که به حقوق و اموال مردم دست اندازی می کند، بهتر است هرچه زودتر بمیرد؛ برای اینکه هر قدمی که بردارد رو به جهنّم است. تفاوت هم ندارد در چه موقعیّتی و در چه لباسی باشد. از عموم مردم باشد، با سواد یا بی سواد باشد، طلبه یا دانشگاهی باشد، اگر عادت به گناه دارد، اگر بیت المال یا وجوهات شرعیّه را حیف و میل می کند یا حقّ مردم را می خورد، مرگ او برای او بهتر از ادامۀ زندگی است.
در مقابل، اگر عمر انسان منهای گناه و همراه با تقیّد به ظواهر شرع باشد، به تجربه اثبات شده است که این عمر خیلی برکت دارد، این زندگی خیلی پر بهاست و عاقبت آن ختم به خیر خواهد شد.
از این رو خوب است چنین عمری طولانی شود. دعا برای آن هم سفارش شده است. امام سجاد«سلام الله علیه» در فرازی از دعای ابوحمزۀ ثمالی می فرمایند: «وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ أَطَلْتَ عُمُرَهُ وَ حَسَّنْتَ عَمَلَهُ»[2]؛ خدایا عمر مرا طولانی و اعمال مرا نیکو گردان.
خوشا به حال کسانی که عمرشان چراگاه شیطان نیست. از این دست افراد نیز بسیار دیده ایم؛ بعضی ها را می بینیم که در کسبشان تقیّد به ظواهر شرع دارند، اهمیّت به واجبات معاملات می دهند، اهمیّت به مستحبّات در کسب و پیشۀ خود می دهند و گناه هم در کارشان نیست، می بینیم این کسب خیلی پر برکت است، مهم تر اینکه زندگی این افراد پر برکت است و به قول قرآن کریم، یک زندگی طیّب در دنیا، و یک زندگی طیّب تر در آخرت دارند: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»[3].
من زیاد دیده ام افرادی که با تقیّد به ظواهر شرع، چه زندگی خوش و خرمی دارند و چه برکتی در کسب و کارشان است.
شخصی گفته بود من کاسب بودم، امّا سنگ هایی که در ترازویم بود یک مقدار بیشتر بود، یعنی به جای کم فروشی، زیاد فروشی می کردم. با همین مقدار کمی که اجناس را اضافه به مشتری می دادم، خدمت به خلق خدا می کردم. در اثر این کار، برکت عجیبی در کسبم بود. حسابش را که می کردم می دیدم باید حساب و کتاب من و کار من نفع نداشته باشد، اما خرج و مخارجم که می گذشت، نفع هم داشتم. می گوید اتفاقاً فرزندانم بدون اینکه به من بگویند، اطراف سنگ ها را تراشیدند و به اندازۀ واقعی رساندند، دیگر نه کم فروشی می کردم نه زیاد فروشی؛ سر سال که محاسبه کردم، از آن برکت خبری نبود و متضرّر شدم. هر چه فکر کردم از کجا؟ نفهمیدم چرا باید ضرر کرده باشم؟ سال گذشته و امسال چه فرقی کرده است؟ نزد اهل دلی رفتم و موضوع را با او در میان گذاشتم، آن اهل دل گفت: هر که اطراف سنگ ها را بتراشد، برکت خدا را هم می تراشد. بچه هایت برکت خدا را از کسب تو تراشیدند.
در تحصیل علم هم این برکت کاربرد دارد. اگر کسی در تحصیل علم، تقیّد به ظواهر شرع داشته باشد، همان علم پربرکت می شود. علامه مجلسی«رحمت الله علیه» می شود که ۶۳ سال بیشتر عمر نکرده، در آن ۶۳ سال هم مشغله های ایشان زیاد بوده است. وقتی تاریخ علامه مجلسی را مطالعه کنیم می بینیم که همیشه دردسر داشته است. اما همین علامه مجلسی با این دردسرهای فراوان خدمات ارزشمند و کم نظیری به اسلام و تشیّع کرده است.
خیلی از افراد به جای شصت وسه سال، بیش از نود سال عمر می کنند، امّا بدون هیچ نتیجه ای، بدون هیچ اثر ماندگاری و بدون هیچ علمی می میرند. یک عمر در حوزه یا در دانشگاه بوده، امّا دستاورد علمی ندارد. بعضی افراد نیز تحصیل علم می کنند، امّا از آن علم استفاده نمی کنند و علمشان را با خود به گور می برند.
خدا بیامرزد پدر من برای تحصیل علم و استفاده از علم به من سفارش می کرد و می گفت: بعضی از علما نظیر یک خمره اند که پر از باروت باشد، درب این خمره هم گذاشته شده باشد. این خمرۀ پر از باروت هیچ کاربردی ندارد. امّا اگر مقدار کمی از آن باروت را سر یک تفنگ بگذارند، کار خودش را می کند. بعضی اوقات می بینیم راستی زحمت کشیده است، عالم است، راستی تسلط علمی دارد، امّا علم او کاربرد ندارد، وقتی بررسی کنیم، در می یابیم که تقیّد به ظواهر شرع در زندگی او نبوده است. می بینیم که در زبانش غیبت بوده، تعییر و سرزنش بوده، می بینیم در زندگیش حسادت بوده، نمی توانسته است هم کلاسی یا همکارش را ببیند. بالاخره می بینیم در زندگیش نماز شب نبوده، نماز اول وقت نبوده و تقیّد به ظواهر شرع که زندگی را پر برکت می کند، در زندگی او نبوده و از این جهت، زندگیش، علمش و کارش برکت ندارد.
برکت، از طرف خداست و یک امر تجربی است، علمی نیست که مثلاً فلاسفه بخواهند معنای آن را بیان کنند یا پیرامون آن اظهار نظر کنند. امّا باید توجه داشته باشیم که خدا بی برکتی نمی دهد، بلکه خدا برکت می دهد و اگر خدا برکت نداد، خود به خود بی برکتی می آید. این بی برکتی مربوط به خدا نیست، خدا هم آن را نمی خواهد. امّا وقتی کسی نتواند برکت را وارد عمر و زندگی کند، خود به خود زندگی اش بی برکت می شود. زندگی بی برکت تاریک است، وحشتناک است؛ قرآن کریم گاهی تشبیهات عجیبی دارد. راجع به همین بحث ما تشبیه معقول به محسوس دارد. دریا ذاتاً تاریک است، مخصوصاً اگر دیگر جزر و مد و موج هم داشته باشد تاریک تر است، اگر ابر هم محیط بر دریا باشد، تاریکی سوم است، اگر شب باشد، تاریکی چهارم است.
قرآن می فرماید: زندگی منهای خدا، زندگی که در آن زندگی گناه باشد چنین است: «أَوْ کَظُلُماتٍ فی بَحْرٍ لُجِّیٍّ یَغْشاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحابٌ ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ إِذا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَراها»[4]بعد یک جمله در آخر می فرماید: «وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ»[5] هیچ چیز نمی تواند زندگی را نورانی کند، زندگی را پر برکت کند، عمر را مثل عمر علامه مجلسی کند، هیچ چیز نمی تواند، جز رابطه با خدا، جز نور خدا: «وَ مَنْ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ». در این آیۀ شریفه، به جای این که بگوید: تاریک و وحشتناک است، تشبیه معقول به محسوس می کند تا مطلب را جا بیندازد؛ تشبیه به کسی که در دریا در حال غرق شدن است و وحشت دارد، اگر آن دریا ابر محیط بر آن باشد وحشت دوم است، اگر موج داشته باشد وحشت سوم است، اگر در شب باشد تاریکی چهارم است و بالأخره زندگی منهای خدا زندگی توأم با گناه، دیگر زندگی نیست، مرگ تدریجی است. پس ما باید یکی از دعاهایمان همین باشد که: «فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ».
کسی که در دریا در حال غرق شدن است و هرچه دست و پا می زند، صدمه اش بیشتر می شود، معلوم است که هرچه زودتر خفه بشود بهتر است.
به خصوص کسی که از خواص جامعه به شمار می رود و تأثیرگذار است، نظیر طلبه یا استادی که الگوی سایر مردم است، اگر در زندگی آلوده به گناه شده و گناه روی گناه، توفیق توبه و بازگشت را از وی سلب کرده و روز به روز بیشتر در منجلاب گناه فرو می رود، هرچه زودتر بمیرد، بهتر است، هرچه دور از مردم باشد، بهتر است. این گونه افراد، هرچه شهرتشان بیشتر باشد، معلوم است که بدبختی آنان برای خودشان و دیگران بیشتر است.
پس انسان مشهور یا عالمی که در زندگی اش گناه باشد، هرچه عمرش طولانی تر شود، بر گناه و بدبختی اش افزوده خواهد شد. مثل بعضی از افراد که زبانشان کنترل ندارد؛ غیبت می کنند، به طور ناخودآگاه تهمت می زنند، یعنی تهمت و غیبت عادت آنها شده، شایعه پراکنی می کنند، به دیگران توهین می کنند، به بزرگان و علما اهانت می کنند و نمی فهمند چه می کنند. عادت به گناه کرده اند و هنگام گناه نمی دانند چه شد؟ چه کردند؟ چنین کسانی، در هر قشر و لباسی که باشند، معلوم است که به جایی نخواهند رسید. مرحوم وحید بهبهانی«رحمت الله علیه» یک کتابی دارد به نام «فوائد حائریه». در آن کتاب سفارش اکیدی طلبه ها دارد، می فرماید: به تجربه برای من اثبات شده است آن طلبه ای که به علما و فقها بی احترامی کند، عاقبت به خیر نمی شود و زندگی او در «وادی تیه» واقع می شود و سرگردانی عجیبی پیدا می کند.[6]
اگر بخواهیم عمرمان با برکت باشد، اگر بخواهیم عاقبت به خیر بشویم، اگر بخواهیم علممان مفید برای دیگران باشد، باید تقیّد به ظواهر شرع داشته باشیم. باید زبانمان، چشممان و گوشمان درب داشته باشد، دربان داشته باشد. باید دلمان درب داشته باشد تا وسوسه ها، تخیّل ها و توهّم ها وارد آن نشود. برسد به آن جا که صفات رذیله در دل نباشد.
لذا این جمله امام سجاد«سلام الله علیه» خیلی جملۀ خوبی است. خوب است ما هر روز این دعایی که امام سجاد«سلام الله علیه» یاد ما داده اند را بخوانیم و بگوییم: «فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ» و معنای آن را به خود تلقین کنیم که خدایا! اگر بناست عمر من چراگاه شیطان باشد، هر چه زودتر بمیرم بهتر است.
انصافاً اگر قرار باشد زندگی انسان تکرار مکرّرات باشد، چه ارزشی دارد؟ هفتاد سال عمر کند و هر روز برای او تکرار مکرّرات و بدون پیشرفت معنوی باشد. در حالی که در این هفتاد سال باید هفت هزار درجه پیموده باشد، باید منازل هفتگانه را طی کرده باشد و به مقام لقاء، به مقام فنا رسیده باشد. امّا یک عمر غفلت از معنویت داشته است. خیلی ها چنین هستند. قرآن می گوید: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ»[7]، خیلی ها غافل هستند: «أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ»[8]. حالا اگر در بین افراد تحصیل کرده و در طلبه ها هم چنین افراد غافلی پیدا شود که زندگی اش تکرار مکرّرات باشد، خیلی بدتر و قبیح تر است.
همه باید توجه داشته باشند که عمرشان مرتع شیطان نشود. تقیّد به ظواهر شرع داشته باشند و آلوده به گناه نگردند. این توجه، برای روحانیّت و طلبه ها باید بیشتر باشد. روایت هم داریم که در روز قیامت هفتاد گناه از غیر عالم آمرزیده می شود، قبل از آن که یک گناه از عالم آمرزیده بشود. [9]سخت است، ولی بالأخره مسئولیّت سنگین است، همین طور که اگر طلبه به وظیفه عمل کند، عمامۀ او«تِیجَانُ الْمَلَائِکَةِ- تاج فرشتگان»[10] است و مقام و منزلت معنوی او والاست، همین طور هم اگر تقیّد به ظواهر شرع نداشته باشد، در زمرۀ غافلان خواهد بود و عاقبت بدی در دنیا و آخرت دارد. در روایت داریم عالم بی عمل، یعنی عالم گناهکار را به جهنّم می برند و اهل جهنّم از بوی بد او اذیّت می شوند.[11]
این روایت خیلی عجیب است، هضم آن مشکل است، محیّر العقول است. امّا احتمالش هم بس است که متوجه باشیم. خدا رحمت کند آقای فاطمی«رحمت الله علیه» یکی از بزرگان بود که در قم درس اخلاق می گفت و شب های جمعه به درس اخلاق ایشان می رفتیم. وقتی صحبت به این مسائل و این گونه عقاب ها می رسید، مثل باران گریه می کرد و دیگران را می گریاند و می گفت: احتمالش هم انسان را می کشد.
به راستی احتمال اینکه انسان را به جهنّم ببرند و بوی بد و نامطبوعش جهنّم را بگیرد و جهنّمی ها آزرده شوند و به او لعن کنند و از او نزد خدا شکایت کنند، همین احتمال هم بس است که تقیّد به ظواهر شرع داشته باشیم.
اگر کسی خودش هم اهل غیبت و تهمت و اهانت نباشد، ولی در جلسۀ عوامانه بنشیند و شاهد غیبت دیگران باشد، اگر هم همراهی نکند، با سکوتش تأیید نماید، گناه او بزرگ است. در جلسه ای بنشیند و دیگران در مقابل او تهمت بزنند، نظیر تهمت هایی که در برخی رسانه ها، روزنامه ها و سایت ها رواج دارد، را بشنود و دفاع نکند، گناه بزرگی مرتکب شده است. توهین به مسلمان، توهین به علماء و بالاخره توهین به مردم، توهین به هریک از شیعیان، جنگ با خداست: «مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ بَارَزَنِی بِالْمُحَارَبَة»[12] و چنانچه کسی شاهد اهانت باشد و دفاع نکند، بلکه تأیید هم بکند، گناه کمی مرتکب نشده است. حال با این گناهان بزرگ که بسیاری از مردم به آن مبتلا هستند، اگر نتوانند خود را اصلاح کنند، عمر کوتاه بهتر نیست؟
مسلم است که طبق جملۀ پرمحتوای امام سجاد«سلام الله علیه» که می فرمایند: «فَإِذَا کَانَ عُمُرِی مَرْتَعاً لِلشَّیْطَانِ فَاقْبِضْنِی إِلَیْکَ»، اگر بناست کسی عاقبت به خیر نشود، هرچه زودتر بمیرد بهتر است و هر چه عمر او کوتاه تر باشد به نفع اوست.
خبرگزاری حوزه، حضرت آیت الله مظاهری
پی نوشت
[1] الصحیفة السجادیه، دعاء ۲۰.
[2] إقبال الأعمال، ج ۱، ص ۷۴.
[3] النحل، ۹۷: «هر کس -از مرد یا زن- کار شایسته کند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگی پاکیزه ای، حیاتِ [حقیقی ] بخشیم و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام می دادند پاداش خواهیم داد. »
[4] النور، ۴۰: «یا [کارهایشان ] مانند تاریکیهایی است که در دریایی ژرف است که موجی آن را می پوشاند [و] روی آن موجی [دیگر] است [و] بالای آن ابری است. تاریکیهایی است که بعضی بر روی بعضی قرار گرفته است. هر گاه [غرقه ] دستش را بیرون آورد، به زحمت آن را می بیند. »
[5] النور، ۴۰: «و خدا به هر کس نوری نداده باشد او را هیچ نوری نخواهد بود. »
[6] ر. ک: فوائد الحائریه، ص ۵۱۰.
[7] أعراف، ۱۷۹: «و در حقیقت، بسیاری از جنّیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم. »
[8] أعراف، ۱۷۹: «آنها همان غافل ماندگانند. »
[9] الکافی، ج ۱، ص ۴۷.
[10] الکافی، ج ۱۳، ص ۶۳.
[11] بحار الانوار، ج ۲، ص ۳۵.
[12] الکافی، ج ۲، ص ۳۵۲
آخرین نظرات